Deze maand was dermate leerrijk, dat het ondoenlijk is de verworven inzichten op een rijtje te zetten zonder in een huiverende schaterlach uit te barsten. Indien de overdaad in één zin dient te worden samengevat, zou die luiden: toen het stof was nedergedaald, werd duidelijk dat nepnieuws niet bestaat.
Wacht even, hoor ik u denken, en het Russische nepnieuwsbombardement dan? En Halbe Zijlstra dan? En de website ‘Mediawijsheid.nl’ dan, die waarschuwt dat nepnieuws overal loert in de vorm van ‘misleidende informatie die wordt verspreid om geld te verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden’. En dit is niet om zomaar een blogje, maar de – onder meer door de NPO en de Europese Unie – opulent gefinancierde ‘betrouwbare wegwijzer voor veilig en slim gebruik van (digitale) media’, die wordt ‘aangestuurd door 5 toonaangevende organisaties op het gebied van mediawijsheid’.
De goede verstaander heeft hiermee genoeg gehoord, en beseft: neen, inderdaad, nepnieuws bestaat niet, maar wat wel bestaat, is zelfvergroting, fabulatie, zwelbasterij, bedrog, verdichtsel, flessentrekkerij, misleiding, oplichting, zwendel, verzinsel, almachtfantasie, fopperij, onwaarheid, kletspraat, lariekoek, gelul, gebeuzel, prietpraat, gewauwel, gezwam, gezever, zotteklap, bullshit, oudewijvenpraat, sprookjes, draaikonterij, opportunisme, bedriegerij, gejok, meineed, pseudologia fantastica, ordinaire leugens, alsook de beleidsnota, het voorlichtingsmemorandum en het persbericht.
In dit perspectief kan men over de onthulling door de Volkskrant van het nepnieuws dat Halbe Zijlstra over zichzelf ventileerde ook denken: is het niet een teken aan de wand dat het zo lang heeft geduurd voor de Nederlandse pers deze fabulatie onder de loep nam? Het is mogelijk dat een krant als NRC Handelsblad, dat achteraf talrijke Ruslanddeskundigen mobiliseerde, het even te druk had met het uitventen van ‘NRC wijnen’ (‘volsappig rood voor bij de open haard’), van ‘NRC Cruises’ (‘een unieke reis in fijn gezelschap met leden van de hoofdredactie, journalisten, columnisten en correspondenten’), of met de ‘NRC Live-sessies’ (‘laat je inspireren en praat mee over ambities en uitdagingen’). Repte de mediawijzer.nl niet van ‘misleidende informatie die wordt verspreid om geld te verdienen’?
In dit verband is het verontrustend dat vicepremier Kajsa Ollongren (D66) de oplichting van Zijlstra geen reden voor aftreden vond, maar wel het Genootschap van Hoofdredacteuren ontbood om te praten over de bestrijding van nepnieuws. Gek genoeg las zij niet de woorden voor waarmee de psycholoog M. Zeegers in 1959 zijn studie De oplichter opende: ‘De wijze waarop deze mens in de wereld staat, met zijn zorgeloos optimisme, zijn geslepenheid, zijn infame bedriegerij, zijn macht over de slachtoffers en zijn innemende manieren, wekt onze verwondering en niet zelden ook onze bewondering.’ Dit lijkt me een juiste beschrijving van de huidige relatie tussen politiek en journalistiek.
Anders gezegd: nepnieuws is in the eye of the beholder, en au fond nergens anders. Elke maand is er genoeg echt nieuws boordevol pseudologia fantastica en goedgelovigheid om het begrip voor altijd te vergeten. – BB